Mokotowska epopeja żołnierzy

Kontynuujemy nasz cykl, w którym przedstawiamy oddziały Powstania Warszawskiego. Dziś opisujemy pułk "Baszta", który przez 57 dni bronił Mokotowa.

Korzenie "Baszty" sięgają listopada 1939 r., kiedy to z inicjatywy młodzieży harcerskiej Żoliborza utworzony został oddział konspiracyjny będący zalążkiem batalionu. W 1941 r. został przekształcony w batalion ochrony sztabu AK - w skrócie "Baszta", a latem 1943 r. w pułk. W czasie powstania jego terenem operacyjnym miał być górny Mokotów w granicach od ul. Narbutta na południu do terenu Wyścigów Konnych na północy. Właśnie tam miało się znajdować dowództwo Powstania, ale jeszcze przed wybuchem walk przeniesiono je na Wolę. "Baszta" pozostała jednak na Mokotowie i tam stoczyła trwające blisko dwa miesiące ciężkie walki z wrogiem. W godz. "W" oddział liczył około 2200 żołnierzy (nieźle jak na warunki powstańcze uzbrojonych), w sumie 10 kompanii podzielonych na trzy bataliony: "Bałtyk", "Olza" i "Karpaty".

Mokotów należał do najsilniej obsadzonych przez okupanta dzielnic. Na domiar złego siły powstańcze zostały osłabione przesunięciem na Wolę zgrupowania "Kedywu". Dlatego mimo poświęcenia powstańców 1 sierpnia nie udało się zdobyć najważniejszych punktów oporu wroga. Batalion "Bałtyk" nie opanował szkoły na Narbutta ani szkoły przy Różanej, kompanie batalionu "Olza" zostały zdziesiątkowane podczas szturmów m.in. na Dom Wedla, Fort Mokotowski, a batalion "Karpaty" poniósł duże straty w ataku na teren Wyścigów Konnych i na pewien czas wycofał się do Lasów Kabackich. Straty "Baszty" wyniosły blisko 20 proc. stanu osobowego.

Mimo to dowódca "Baszty" ppłk Stanisław Kamiński ps. "Daniel" zdecydował o pozostaniu na Mokotowie. - Miało to istotne znaczenie dla całego Powstania Warszawskiego. Mokotów skupiał na sobie uwagę poważnych sił niemieckich, trwających tam w kilkunastu umocnionych punktach - uważa prof. Jerzy Kłoczowski, żołnierz "Baszty".

Wokół pułku "Baszta" i jego dowódcy zaczęły się gromadzić inne oddziały powstańcze operujące na Mokotowie. Wspólnymi siłami udało się odeprzeć kontrataki Niemców, a nawet poszerzyć zajęty teren. Do końca sierpnia przyłączono do niego Dolny Mokotów, Sielce i Sadybę. Żołnierze "Baszty" szczególnie ciężkie boje stoczyli w nocy z 13 na 14 sierpnia, gdy uderzyli w stronę Śródmieścia i podczas ataku na koszary przy Parku Łazienkowskim 26 sierpnia.

Piekło na Mokotowie rozpętało się 24 września. Niemcy zaczęli generalny szturm, atakując z ziemi i powietrza wszystkie placówki powstańcze. Walki były niezwykle zacięte - jedna z redut, szkoła przy Woronicza, była siedmiokrotnie tracona i odzyskiwana przez powstańców. W dniach 24-26 września Niemcy zmusili powstańców do cofania się , zamykając w ciasnym kwartale Puławska, Różana, Kazimierzowska i park Dreszera.

Olbrzymia przewaga nieprzyjaciela i kończąca się amunicja spowodowały że podjęto decyzję o ewakuacji kanałami. Droga okazała się horrorem. Niemcy bombardowali włazy, wrzucali do kanałów granaty i karbid, wycieńczeni ludzie wpadali w panikę i dostawali ataków szału. Do Śródmieścia dotarło tylko 600 osób. Reszta zawróciła.

Najtragiczniejszy był los ponad setki powstańców, którzy zabłądzili i wyszli omyłkowo włazem na ulicy Dworkowej. Był już 27 września, Mokotów skapitulował, mimo to hitlerowcy rozstrzelali 119 powstańców.

"Po prawej stronie ul. Dworkowej, na resztkach drutu kolczastego, leży sterta ciał naszych żołnierzy, wymordowanych, wśród nich dziewczęta i chłopcy. Ciała rozrzucone, w podartych ubraniach podobnie jak nasze po przebytej kanałami drodze" - tak opisał po latach zbrodnie niemieckie Zbigniew Pawelski, jeden z mokotowskich powstańców.

W czasie walk pułk "Baszta" stracił około 600 żołnierzy, drugie tyle było rannych. Pułk odznaczono Orderem Wojennym Virtuti Militari V Klasy, a wielu jej żołnierzy najwyższymi odznaczeniami bojowymi.